چالشهای بهداشت و محیط زیست در مقابله با پدیده گرد و غبار در ایران

هفتمین جلسه از جلسات گفت و شنود دپارتمان تغییر اقلیم و سلامت پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران با عنوان «نشست تخصصی: گرد و غبار، بهداشت و محیط زیست» با حضور آقایان دکتر کاظم ندافی، رئیس پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر ضیاءالدین شعاعی، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری و مدیر اسبق ملی مبارزه با پدیده گردو غبار سازمان حفاظت از محیط زیست، دکتر مسعود یونسیان، عضو هیات علمی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی تهران، دکتر محمدصادق حسنوند، عضو هیات علمی پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران، و دکتر علی درویشی بلورانی، عضو هیات علمی گروه سنجش از دور و GIS دانشکده جغرافیا دانشگاه تهران (مدیر پنل) و جمعی از علاقمندان در تاریخ ۱۳ اسفند ۱۳۹۶ در محل پژوهشکده محیط زیست دانشگاه علوم پزشکی تهران برگزار شد. از مهمترین اهداف این جلسه که بصورت پنل علمی تخصصی و بر مبنای سوال و جواب برگزار گردید، روشن شدن چالشها و اولویتهای اصلی برای مقابله با پدیده گرد و غبار در ایران از دیدگاه محیط زیستی و بهداشتی بود.

 این جلسه با معرفی و ارائه خلاصهای از فعالیتهای دکتر شعاعی و سپس دکتر ندافی در زمان مسولیتشان آغاز گردید. هردو ایشان به نکاتی که درطول انجام خدماتشان به آنها برخورد کرده بودند و همچنین به مجموعه عملکردهایی که در آنها دخیل بوده و یا موجب آنها گردیده اند اشاره کردند. آقای دکتر شعاعی ابتدا به تغییرات اقلیمی مشاهده شده در ایران و اقداماتی که در راستای ارزیابی این مشاهدات در ایستگاههای مختلف کشور و مقایسه با اطلاعات فضایی و همچنین اقدامات بین المللی برای حل مشکل با همکاری عراق و سوریه پرداختند. از مهمترین ضعفهای موجود، به اختلاف در استانداردهای سلامتی و آستانه های هشداری برای گردو غبار اشاره کردند.

 سپس، دکتر ندافی، با مطرح کردن سوالی دررابطه با اینکه آیا پدیده گرد و غبار حقیقتا کاملا شناخته شده است؟ و اینکه آیا غلظت گرد و غبار با غلظت آلودگی هوا تفاوت دارد؟ به لزوم مطالعات دقیق تر برای شناخت بیشتر این پدیده و پاسخ به پرسشهایی از این دست اشاره داشتند. همچنین، عناوین برخی از پایان نامه هایی که در پژوهشکده محیط زیست در همین راستا تعریف شده و یا به پایان رسیده اند بیان نموده و اظهار امیدواری کردند که با وجود این مطالعات، ابهامات موجود درزمینه استانداردهای سلامتی و همچنین، اثرات این پدیده بر مواردی مثل کشاورزی برطرف خواهند شد.

 در بخش بعدی این جلسه دکتر درویشی چالشهای مدیریتی برای مبارزه با پدیده گرد و غبار و نقش ایران بین کشورهای حاشیه خلیج فارس برای رفع این مشکل و اقدامات صورت گرفته را ایراد کردند. دکتر شعاعی در پاسخ به این پرسشها، به اعلام عدم همکاری از طرف شورای همکاری خلیج فارس با ایران در این خصوص و حضور UNEP برای احداث مرکز توان افزایی مقابله با گرد و غبار به وسعت ۲۰۰ هکتار در عراق اشاره کردند. سپس دکتر ندافی با اشاره به اینکه برای بررسی گردو غبارهای با منشاء داخلی و مکانیز م آنها توجه بیشتری لازم است، بودجه ۱۵۰ میلیون دلار تخصیص داده شده برای این معضل را غنیمت دانستند.

 در ادامه جلسه، دکتر درویشی از دکتر شعاعی خواستند تا به معضل عدم همکاری ارگانهای ذیربط برای حل مشکل گرد و غبار در ایران و اینکه چه کارهایی برای رفع این معضل انجام شده است بپردازند. دکتر شعاعی در پاسخ فرمودند که اگر وزارت نیرو، سازمان مراتع و جنگلها و جهاد کشاورزی باهم همکاری نکنند این مشکل حل نخواهد شد. سازمان محیط زیست به وزارت نیرو قبلا دررابطه با مشکلی که در آینده برای آب خواهیم داشت اطلاع داده بوده و درخواست تغییر سیاستگذاری داده بوده است. اما متاسفانه نه تنها تغییری صورت نگرفته، بلکه اکنون ۴۲ هزار حلقه چاه غیر قانونی در کشور حفر شده اند که کنترل مصرف را دشوارتر هم می کند. همچنین، اکنون که در سالهای خشکسالی به سر می بریم، حدود ۲۰ میلیار تن آب از زمان ترسالی بیشتر برداشت شده است. به همین دلایل است که اکنون ورشکسته آب هستیم.

 در بخش بعدی جلسه، ابتدا دکتر حسنوند به لزوم مطالعه source absorption rate در ایران و همچنین پیدا کردن تعریف دقیقی از پدیده گرد و غبار و غلظت های مرتبط با آن اشاره داشتند. سپس دکتر یونسیان ضمن معرفی یکی از مطالعات انجام شده در پژوهشکده محیط زیست دررابطه با تفاوت بین man‪-made dust و mineral dust از دیدگاه تاثیر بر سلامت، به نتیجه غیرقابل پیش بینی که از عدم تفاوت معنادار بین این دو حکایت دارد توجهات را جلب کردند. در ادامه، دکتر ندافی به لزوم آموزش همگانی و همچنین مراکز بهداشتی-درمانی (مانند بهورزها) برای آمادگی دربرابر گردوغبار اشاره داشتند و فعالیتهایی که درزمان مسولیتشان در این راستا انجام داده اند را بر شمردند. ضمنا، ایشان محاسبه برآورد خسارات سیستم بهداشتی-درمانی درجهت بهینه کردن هزینه ها و بالابردن راندمان مدیریت مالی لازم دانستند.

 در ادامه، دکتر درویشی سوالی دررابطه با هزینه های انجام شده برای مالچ پاشی نفتی به عنوان راه حل مبازه با پدیده گرد و غبار که هم ازلحاظ محیط زیستی می توانند خطر ناک باشند، هم برای زمینهایی که شخصی هستند (مانند زمینهای زراعی ترک شده که تبدیل به منشا گرد و غبار شده اند) کارایی ندارند، پرسیدند. دکتر شعاعی با بیان اینکه هزینه انجام شده درواقع بدهی ۴۰۰ میلیارد تومانی وزارت نفت بوده است، اشاره کردند که سازمان حفاظت از محیط زیست، بذاته فقط وظیفه تعیین تکلیف دارد و نه اجرا، و مقابله با منشاء گرد و غبار از جنس مدیریت سرزمین است که درواقع مرتبط با سازمان جنگلها می شود. سازمان جنگلها هم طبیعتا به موارد فوق بحرانی اولویت می دهد که منشاء های شخصی را شامل نمی شوند.

 سپس، دکتر شعاعی راجع به ماسکهای نانو، آنهایی که ذرات ۲.۵ میکرون (یا حتی ریزتر) را فیلتر می کنند، با بیان اینکه ماسکهای مناسبی ساخته شده بودند ولی حمایتی برای تولید وسیع آنها ازطرف وزارت بهداشت انجام نشد، از دکتر ندافی توضیح خواستند. دکتر ندافی ضمن بیان اینکه این حمایت جزو وظایف وزارت بهداشت نبوده است، اظهار داشتند که در آینده سعی خواهند داشت که برای تسهیل تولید ماسکهای نانو، دستگاههای توانمند شناخته شده و ذی صلاح را به سازمان حفاظت از محیط زیست معرفی کنند. علاوه بر این، اهمیت بررسی مجدد اسناد و آمار مربوط به بیماریهای ناشی از گرد و غبار مطرح شد. در ادامه، دکتر استادتقی زاده، به اهمیت شایستگی مدیران، ازلحاظ هزینه اثربخشی در ایجاد تاب آوری، به هدف بالا بردن مسئولیت پذیری اجتماعی و تغییر رفتار مردم اشاره کردند.

در بخش پایانی این جلسه، دکتر درویشی از مدعوین خواستند تا اولویت خود را به عنوان پیامی به مسئولین کنونی عنوان کنند. دکتر شعاعی در پاسخ به این پرسش فرمودند پیگیری آیین نامه ای که وظایف تمام دستگاهها در آن تعیین شده است اولویت اصلی است. درضمن، تنظیم سندی برای منشاء ها لازم است. دکتر ندافی نیز در پاسخ به این پرسش، انجام مطالعات واقع گرایانه بر اساس هزینه اثربخشی به دلیل محدودیتهای مالی موجود، برای دستیابی به گپ های اطلاعاتی را اولویت دانستند. پیام مشترک ایشان، اولویت بندی بر اساس منابع و با مشارکت دادن مردم بود. در نهایت، دکتر ندافی اضافه کردند که پژوهشکده محیط زیست آمادگی انجام طرحهای پژوهشی مشترک با همه گروههای مرتبط علاقمند را دارد.